MELA MUTER. MALARSTWO. PEINTURE (e-book)

Po opublikowanym w 1993 r., pod redakcją Barbary Brus-Malinowskiej i Barbary Nawrockiej, katalogu wystawy Mela Muter. Kolekcja Bolesława i Lindy Nawrockich , która miała miejsce w Muzeum Narodowym w Warszawie, oraz pionierskiej monografii z 2007 r. pt. W kręgu École de Paris. Malarze żydowscy z Polski, autorstwa Barbary Brus-Malinowskiej i Jerzego Malinowskiego, w pierwszych dniach stycznia 2011 r. ukazał się w wydaniu polsko- i francuskojęzycznym pierwszy tom serii Katalogów Zbiorów Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu pt. Mela Muter. Malarstwo/Peinture . Redaktorami serii są pracownicy Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu: historyk i archiwista dr Mirosław Supruniuk oraz historyk sztuki mgr Sławomir Majoch. Jak zapowiadają autorzy, katalog prac malarskich Meli Muter przechowywanych w Muzeum Uniwersyteckim UMK poprzedza planowaną analogiczną publikację prac artystki wykonanych na papierze, a znajdujących się w uczelnianych zbiorach. W dalszej kolejności będą to opracowania katalogowe zbiorów malarskich, graficznych i rysunkowych innych artystów, których dzieła znajdują się w UMK (m.in. Stanisława Frenkla, Marka Żuławskiego, Władysława Turkiewicza, Aleksandra Wernera i wielu innych), a także zbiorów pozamalarskich, jak chociażby zbioru prac z papieroplastyki Władysława R. Szomańskiego czy kolekcji rzeźby afrykańskiej, która jest również ozdobą uniwersyteckiej placówki.

W katalogu znalazło się 56 obiektów, chociaż widnieje w nim aż 71 prac, które wyszły spod pędzla Meli Muter, urodzonej w 1876 r. w Warszawie, a zmarłej w Paryżu w 1967 r., jednej z najwybitniejszych i najciekawszych postaci polskiego malarstwa XX wieku, czynnej artystycznie przez niemal 70 lat poza Polską. Jej twórczość ulegała różnym wpływom. Początkowo, po przyjeździe artystki do Paryża w 1901 r., dominowały w jej pracach luministyczno-symbolistyczne pejzaże i portrety. Później w olejnych obrazach Muter przejawiały się wpływy impresjonizmu, syntetyzmu szkoły Pont-Aven, a także widocznego w wielu kompozycjach fowizmu. Interesowała ją zarówno twórczość Paula Cézanne’a, Vincenta van Gogha, jak i Edouarda Vuillarda. Wiele jej obrazów powstało w trakcie licznych plenerów i wyjazdów do Bretanii i Hiszpanii. W swoich płótnach, najczęściej o dużych rozmiarach, Mela Muter posługiwała się szerokimi plamami barwnymi, otoczonymi ciemnym nieregularnym konturem, rezygnując ze szczegółów przedstawień – zarówno w portretach, martwych naturach, jak i pejzażach.

Kilka płócien, które znalazły się w katalogu prac z Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu, ma swój – równie wartościowy pod względem artystycznym – malarski awers i rewers. Część tekstową katalogu otwiera Wstęp, w nim opiekun Muzeum Uniwersyteckiego, dr Mirosław Supruniuk, kreśli najważniejsze założenia i cele uniwersyteckiej placówki, w której kolekcja dzieł Meli Muter znajduje specjalne miejsce. Ten sam autor przedstawia sylwetkę kolekcjonera i mecenasa sztuki – Bolesława Nawrockiego, który odkrył, a następnie kolekcjonował i promował dorobek artystyczny Polki tworzącej przez całe swoje artystyczne życie we Francji. Obszerny esej Portret “szalonych lat”: Mela Muter na międzynarodowej scenie artystycznej Paryża , specjalnie na potrzeby katalogu napisała historyk sztuki dr Ewa Bobrowska, badaczka życia artystycznego polskiego Paryża przełomu XIX i XX w., od lat mieszkająca we Francji, autorka m.in. wydanej w 2005 r. książki Polscy artyści we Francji w latach 1890-1918. Wspólnoty i indywidualności . Dzieje powstawania kolekcji omówiła Katarzyna A. Cybulska w tekście Historia kolekcji: Mela Muter w zbiorach Lindy i Bolesława Nawrockich.

Znajdująca się w Muzeum Uniwersyteckim Kolekcja Nawrockich jest fragmentem wielkiego i unikatowego nie tylko na skalę polską, bo liczącego prawie 10 tys. obiektów, zbioru prac malarskich, rzeźbiarskich, graficznych i fotograficznych, będących dziełem polskich artystów plastyków żyjących i tworzących w wieku XX poza granicami Polski.

Prace nad uporządkowaniem wiedzy na temat kolekcji ojca i maszynopisem katalogu, jeszcze przed pojawieniem się dzieł Muter w Toruniu, prowadziła Marya Nawrocka-Teodorczyk. Dokonała ona przede wszystkim ustaleń odnoszących się bezpośrednio do datacji i atrybucji prac, nazewnictwa i udziału w wystawach, opierając się przede wszystkim na stanie wiedzy Bolesława Nawrockiego o spuściźnie artystki. W ten sposób autorzy katalogu, wydanego staraniem Towarzystwa Przyjaciół Archiwum Emigracji i Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu przy finansowym wsparciu z Kancelarii Senatu RP, godzą się (co zresztą zaznaczają we Wstępie) na możliwość dyskusji wokół niektórych dzieł malarki, tym bardziej iż zainteresowanie jej twórczością zarówno w Polsce, jak i za granicą jest bardzo duże. Stąd też warto przypomnieć kilka znaczących momentów z działalności Muzeum Uniwersyteckiego UMK, które stały się kapitalne w procesie pozyskania kolekcji dzieł Meli Muter do uniwersyteckich zbiorów. Pierwsze rozmowy na temat zdeponowania kolekcji w Toruniu miały miejsce w 2005 r. – w pierwszym roku działalności uniwersyteckiej placówki muzealnej. Ich inicjatorką była Agata Tuszyńska, autorka m.in. niedawno opublikowanej książki Oskarżona: Wiera Gran , która na początku XXI w. zainteresowana była napisaniem biografii o polskiej artystce żydowskiego pochodzenia tworzącej w Paryżu. Tuszyńska, znając mecenasowską działalność Nawrockich, którzy przez ponad 50 lat starali się o przywrócenie twórczości Meli Muter polskiej historii sztuki – organizując wystawy, finansując katalogi wystaw, pozyskując znawców i badaczy malarstwa XX wieku celem propagowania dorobku artystycznego malarki – skontaktowała warszawskich kolekcjonerów z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika. W pierwszym etapie negocjacji Nawroccy przekazali do zbiorów Archiwum Emigracji Biblioteki Uniwersyteckiej archiwum artystki, które w latach 2006-2007 zostało w Toruniu uporządkowane. W kilka miesięcy później doszło do podpisania umowy depozytowej na rzecz Muzeum Uniwersyteckiego, obejmującej nie tylko dzieła Meli Muter, ale całą kolekcję malarstwa i rysunku École de Paris, którą przez lata zgromadzili Nawroccy. Depozyt ten stanowi najcenniejszą część w zbiorach Muzeum Uniwersyteckiego UMK.

Inicjatorom serii należy życzyć, by kolejne jej tomy mogły ukazywać się systematycznie i na równie wysokim poziomie wydawniczym. Słowa uznania należą się nie tylko starannie dobranym i zredagowanym tekstom zamieszczonym w katalogu, ale również przemyślanym rozwiązaniom strony graficznej i wysokiemu poziomowi druku reprodukowanych w kolorze prac malarskich, które dzięki offsetowemu drukowi oddają ich rzeczywistą kolorystykę i klimat. Bogaty i sprofilowany przede wszystkim (chociaż nie tylko – co chcę wyraźnie podkreślić) na sztukę polską na świecie w XX w. uniwersytecki zbiór muzealny jest – przez jakość zgromadzonych w nim dzieł – niepowtarzalną bazą dla badań naukowych (jak też programów dydaktycznych) z zakresu polskiej i obcej sztuki współczesnej – tak dla studentów i pracowników historii sztuki, jak i specjalistów z zakresu muzealnictwa i konserwacji dzieł sztuki.

Prof. Jan Wiktor Sienkiewicz